کتاب درمانی به جای دارو!

اکنون بیش از 40 سال است که از زمان تدوین پایه های تئوریک کتاب درمانی میگذرد. اگرچه اکنون کتاب درمانی به عنوان یک فن درمانی که اهداف متعدد درمانی را پی میگیرد، شــناخته و تشخیص داده شده است، ولی باید گفت که هنوز هم تمامی جنبه های کاربردی آن و تأثیراتش در افراد به هنجار و افراد بیمار شــناخته نشــده است.

انواع کتابدرمانی:

1-کتاب درمانی مؤسســه ای رســانه های اطلاعاتی و آموزشــی بــرای افرادی انجام می شــود که مجبورنــد مدتی در بیمارســتان یا زندان بماننــد. در این روش کتاب درمانگر با گروه پزشــکی همکاری می کنند و رابطه ی او با بیمار رودروست.

2-کتاب درمانی بالینی: در این روش از رســانه های اطلاعاتی برای افرادی که دچار مشــکلات عاطفی و رفتاری هستند، استفاده می شــود. گروه درمانی شــامل کتابدرمانگر و مشــاوره ی بالینی اســت که در صدد ایجاد تغییر در رفتار و کردار بیماران هستند.

3-کتاب درمانی تکاملی: دراین روش نیز از رسانه های اطلاعاتی آموزشی یا تخیلی و یا ترکیبی از هر دو استفاده می شود و جامعه ی آن گروهی از افراد طبیعی نرمال هستند. دراین روش اغلب از رویکرد کتاب درمانی گروهی برای رشد،خودباوری، وبهداشت روانی افراد می شود.

امتیاز کتاب درمانی بر سایر فنون درمانی

کتاب درمانی به عنوان یک فــن میتواند در خدمــت نظامها و روشهــای درمانی مختلف قــرار گیرد، تا حدی داوری را ســاده تر میکند. انجام گرفتــه پنج اثــر عمده ی مطالعــه را ارائه میدهــد. از جمله اثر کاربــردی و اثر تســکینی و آرام بخش است. کتاب درمانی بیشتر در خدمت روشهای شناخت درمانی قرار میگیرد و یافته های مربوط به این روشها به کتاب درمانی نیز مربوط میشود؛ زیرا یکی از خصوصیات مهم نظریه ی شــناختی این است که محتوا و مضمون اندیشــه ی شخص بر روحیه ی او اثر میگذارد. عقل سلیم گواهی میدهد که خواندن کتابهای ویژه میتواند نظام شــناختی فــرد را تحت تأثیر قرار دهد. البته نظامهــای دیگر چون روانکاوی، رفتاردرمانی و... نیز میتوانند از کتابخوانی اســتفاده کنند. اگرچه با خوانــدن برخی کتابها، تخلیه هیجانی ایجاد می شــود، اما میتوان گفت که این فن با شناخت درمانی تناسب بیشتری دارد. وی عقیده دارد که شناخت درمانی، بهتر از روش تحلیل روانــی، گرفتاری بیمار را توضیح میدهد را نشان میدهند.

درکشور پهناور ایران که به دلیل وجود زبانها و اقوام مختلف، تجانس فرهنگی کم است، بسیار ضروری است تا با مطالعه ی کتاب هایی در آداب و رسوم و سنتها و داستانها و ضرب المثل های اقوام مختلف و نیز شیرینی های ویژه زبانهای مختلف، از فارس، کرد، ترک، بلوچ، گیلک، ترکمن، حتی لهجه های مختلف، "هم حسی" مردم را نسبت به هم افزود.

کتــاب "آئینهای از جمال هســتی" که تمام تجربیاتی را که بشــر در زمانها و مکانهــای مختلف کســب کرده منعکس میکند، همچنین امکان دســتیابی به پیشــینه های زندگانی، نگرشها و احساسات بشــری را فراهم میسازد و همانگونه که "ماتیــو آرنولد" بیان می کند، حتی نگاهی اجمالی به حقایق پیشگفته آشــکار می ســازد که کتاب درمانی میتواند نقش مهمی در زندگی امروزی ایفا نماید.

با پیشرفت علم و تکنولوژی دیگر مردم در تکاپوی جست وجو موضوع مورد نظر خود در میان کتاب ها نیستند و تنها با زدن چند کلمه بر روی صفحه کلید کامپیوتر خود وارد دنیای مجازی با کلی اطلاعات مورد نظر می شوند.

کتاب ها از دیگر ابزارهای درمان انسان ها در بین متخصص روانشناسی محسوب می شود، به این صورت که با خواندن کتاب ها بر اساس رده سنی و بحث درباره ی ماجراها و شخصیت های داستانی افکار و احساسات خود را از زبان شخصیت های داستانی می خوانند تا به  روند اختلالات  روان شناختی به صورت انفرادی یا گروهی کمک کند (هم ذات پنداری) در واقع افرادی که عزیزی را از دست داده باشند یا با اتفاقات طبیعی مواجه شده باشند بیشتر این درمان در آنها تاثیر دارد. 

 

کارشناسان در خصوص ساعات مطالعه ی جوانان می‌گویند 46 درصد از جوانان هر روز بین 4 تا 30 دقیقه مطالعه می‌کنند، 30 درصد آنها کمتر از 4 دقیقه در روز مطالعه می‌کنند، 13 درصد تا یک ساعت مطالعه می‌کنند، 7 درصد یک تا 2 ساعت و فقط 4 درصد باقیمانده هستند که بیشتر از 2 ساعت در روز کتاب می‌خوانند.

دست های مخفی به یاری آمده است

کتاب درمانی به صورت  انفرادی یا دسته جمعی صورت می گیرد در واقع، فرد بعد از مطالعه با شخصی در مورد آن کتاب گفت وگو می کند  بدین ترتیب با اینکار به نوعی اختلالات روانی خود را با شخصیت های داستانی همزاد پنداری می کند.

کودکان هنگام استفاده از کتاب، سه فرایند همانند سازی، درگیر شدن احساسات و راه حل مناسب را تجربه می کند که اگر این روش درمانی به درستی استفاده شود منافع زیادی از جمله تخلیه احساسات، همانند سازی با قهرمان داستان، فعال شدن تخیل کودک، تجربه لحظه های شاد، تقویت تفکر مثبت و کاهش فشار های روحی را به همراه دارد.

ماجراجویی در دنیای کتاب 

در رابطه با فرایند های کتابخوانی کودکان ونوجوانان نخست کودکان و نوجوانان خود را به جای شخصیت و قهرمان داستان می گذارند (همانند ذاتی یا هم ذات پنداری) و آگاه میشوند که ممکن است کودکان ونوجوانان دیگری نیز مشکل آنها را داشته باشند.در مرحله ی بعد احساسات کودکان ونوجوانان درگیر می شوند و نوعی کشمکش درونی آنها  شکل می گیرند. در واقع این وضعیت او را وادار می کنند تا مشکلات خود را بهتر بشناسند و از رویا رویی با آنها نهراسند در نهایت فرد قادر است  راه مناسب را انتخاب کند و یک احساس آرامش درونی درون فرد صورت می گیرد.

با اینکه روز به روز دنیای ما به فضای مجازی نزدیک تر میشود و شاید حتی گذرمان دیگر به قفسه های کتاب در اتاق مان نیفتد باید در کنار این دنیای مجازی که نظیر دوست فریبنده ما را از دنیای اطراف خود دور می کند سری هم به  یک دوست مهربان چون کتاب بزنیم تا نه تنها با تجربیات جدید آشنا شویم بلکه درمانی هم برای برخی بیماری های خود یافته باشیم.

برگرفته از مجله علوم اجتماعی

نوشته محمد حسین جواهری